GYİAD - Moral Partners Hukuk Raporu XI: 7226 Sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’da İş Ve Sosyal Güvenlik Mevzuatında Yapılan Düzenlemeler
Torba Yasa’nın konusunu, ülkemizde ve tüm dünyada etkileri yoğun şekilde hissedilen koronavirüs (“COVID-19”) salgını sebebiyle iş hayatına olası olumsuz yansımaların en aza indirgenmesi hedefi ışığında mevzuatın çeşitli alanlarında gerçekleştirilen bir dizi değişiklik ve eklemeler oluşturmaktadır.
Torba Yasa ile 4857 sayılı İş Kanunu (“4857 sayılı Kanun”) ile 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda (“5510 sayılı Kanun”) birtakım esaslı değişlikler yapılmış olup, söz konusu değişiklikler aşağıda ana başlıklar halinde belirtilmektedir.
1. Telafi Çalışmasına Dair Düzenlemeler
4857 sayılı Kanun’da düzenlenen telafi çalışması süresi iki (2) aydan dört (4) aya çıkartılmıştır. Buna göre, ülkenin içerisinde bulunduğu mevcut koşullar dikkate alındığında, zorunlu nedenlerle işin durması veya benzer nedenlerle işyerinde normal çalışma sürelerinin önemli ölçüde altında çalışılması veya işin tamamen tatil edilmesi ya da işçinin talebi ile kendisine izin verilmesi hallerinde işverenler, dört (4) ay içinde çalışılmayan süreler için telafi çalışması yaptırabilecek ve bu süre gerekli görülmesi halinde Cumhurbaşkanı tarafından iki katına kadar, yani sekiz (8) aya kadar artırılabilecektir.
Torba Yasa’nın telafi çalışmasına ilişkin hükümleri, yayımlanma tarihi olan 26 Mart 2020 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiştir.
2. Kısa Çalışma Ödeneği Hakkında Düzenlemeler
Torba Yasa ile 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu kapsamında kısa çalışma başlama tarihinden önceki son altmış (60) günde (bir önceki düzenlemede 120 gündü) kesintisiz olarak çalışmış ve son üç (3) yıl içinde dört yüz elli (450) gün (bir önceki düzenlemede 600 gündü) sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş çalışanların, işveren tarafından kısa çalışmaya başvurulması halinde ödenekten yararlanacağı düzenlenmiştir. Anılan koşulu sağlamayan çalışanların, son işsizlik maaşı hak edişlerinden kalan bakiye süre kadar kısa çalışma ödeneğinden yararlanmaya devam edebileceği belirtilmiştir.
Ödeneğe hak kazanılabilmesi için, kısa çalışma uygulanan dönemde, - haklı nedenle fesih halleri saklı olmak üzere- hiçbir çalışan işten çıkartılmamalıdır. Bahse konu fesih yasağı, yürürlük tarihinden itibaren değil, kısa çalışma uygulanan dönemin başlangıcından itibaren uygulama alanı bulmaktadır.
Kısa çalışma başvuruları altmış (60) gün içerisinde sonuçlandırılacak olup Cumhurbaşkanı’nın kısa çalışma ödeneği başvurularını 31 Aralık 2020 tarihine kadar uzatma yetkisi bulunmaktadır.
Torba Yasa’nın kısa çalışma ödeneğine ilişkin hükümleri, 29 Şubat 2020 tarihinden itibaren uygulanmak üzere yayımı tarihinde yürürlüğe girmiştir.
3. İşveren Sendikası Dayanışma ve Yardım Fonuna İlişkin Düzenlemeler
6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nda yer verilen ve işveren sendikalarının, işçilerin sigorta primlerinin işveren payının ödemelerinde kullanılmak ve nakit mevcudunun yüzde yirmi beşini aşmamak üzere karşılıksız yardıma dayalı dayanışma ve yardım fonu oluşturabileceğine ilişkin düzenlemedeki üst sınır, yüzden yirmi beşten (%25) yüzde otuz beşe (%35) çıkartılmıştır.
Torba Yasa’nın işveren sendikası dayanışma ve yardım fonuna ilişkin hükümleri, yayımlanma tarihi olan 26 Mart 2020 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiştir
4. İşverenlere Yönelik Desteklere İlişkin Düzenlemeler
5510 sayılı Kanun uyarınca 4(a) kapsamında uzun vadeli sigortalı işçi çalıştıran işverenlerce,
(a) 2019 yılının aynı ayına ilişkin Sosyal Güvenlik Kurumu’na (“SGK”) verilen aylık prim ve hizmet belgelerinde veya muhtasar ve prim hizmet beyannamelerinde prime esas günlük kazancı 128,00-TL (Toplu İş Sözleşmesine tabi özel sektör işverenlerine ait işyerleri için 256,00-TL) ve altında bildirilen sigortalıların toplam prim ödeme gün sayısını geçmemek üzere, 2020 yılında cari aya ilişkin verilen aylık prim ve hizmet belgelerinde veya muhtasar ve prim hizmet beyannamelerinde bildirilen sigortalılara ilişkin toplam prim ödeme gün sayısının,
(b) 2020 yılı içinde ilk defa 5510 sayılı Kanun kapsamına alınan işyerlerinden bildirilen sigortalılara ilişkin toplam prim ödeme gün sayısının,
2020 yılı Ocak ile Aralık dönemi için günlük 2,50-TL ile çarpımı sonucu bulunacak olan tutarın, işverenler tarafından SGK’ya ödenecek olan sigorta primlerinden mahsup edileceği ve bu tutarın İşsizlik Sigortası Fonu’ndan karşılanacağı belirtilmiştir.
Düzenlemeden yararlanılabilmesi, işverenin bildirmiş olduğu mevcut sigortalı sayısının 2019 yılı Ocak ile Kasım ayları arasında sigortalı sayısının minimum olduğu dönemden az olmaması koşuluna bağlanmıştır.
Torba Yasa’da mevcut bir işletmenin kapatılarak değişik bir ad ve unvan altında ya da bir iş birimi olarak açılması veya yönetim ve kontrolü elinde bulunduracak şekilde doğrudan veya dolaylı ortaklık ilişkisi bulunan şirketler arasında istihdamın kaydırılması, şahıs işletmelerinde ise işletme sahipliğinin değiştirilmesi gibi İşsizlik Sigortası Fonu desteğinden yararlanmak amacıyla muvazaalı işlem tesis ettiği anlaşılan veya sigortalıların prime esas kazançlarını 2020 yılı Ocak ile Aralık ayları arasındaki dönemde eksik bildirdiği tespit edilen işyerlerinden İşsizlik Sigortası Fonu’nca karşılanan tutar, gecikme cezası ve gecikme zammıyla birlikte geri alınacağı ve söz konusu işyerlerinin Torba Yasa ile getirilen bu destekten yararlanamayacağı düzenlenmiştir.
İşverenlerin çalıştırdıkları sigortalılar ile ilgili 2020 yılı Ocak ila Aralık dönemlerine ait aylık prim ve hizmet belgelerini veya muhtasar ve prim hizmet beyannamelerini yasal süresi içerisinde vermediğinin, sigorta primlerini yasal süresinde ödemediğinin, denetim ve kontrolle görevli memurlarca yapılan soruşturma ve incelemelerde çalıştırdığı kişileri sigortalı olarak bildirmediğinin veya bildirilen sigortalının fiilen çalışmadığının veya söz konusu işverenlerin SGK’ya prim, idari para cezası ve bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borcu bulunduğunun tespiti halinde, 2020 yılı içinde ilk defa 5510 sayılı Kanun kapsamına alınan işyerlerinden bildirilen sigortalılara ilişkin düzenlemenin uygulanmayacağı, ancak SGK’ya olan prim, idari para cezası ve bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borçlarını 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun uyarınca tecil ettiren ve taksitlendiren işverenlerin, bu tecil ve taksitlendirme devam ettiği sürece söz konusu düzenlemeden yararlanabileceği belirtilmiştir.
Ek olarak, 5510 sayılı Kanun’un, çalıştırdığı kişileri sigortalı olarak bildirmediği veya bildirdiği sigortalıyı fiilen çalıştırmadığı tespit edilen işyerlerini birtakım sigorta primi teşvik, destek ve indirimlerden yararlanmadan belirli sürelerle men eden hükmün işbu düzenleme yönünden uygulanmayacağı belirtilmiştir.
Torba Yasa’da yukarıda belirtilen (a) maddesinin uygulanmasında, bir önceki yılın aynı ayına ilişkin olarak aylık prim ve hizmet belgesinin veya muhtasar ve prim hizmet beyannamesinin verilmemiş olması halinde, bildirim yapılmış takip eden ilk aya ilişkin aylık prim ve hizmet belgesindeki veya muhtasar ve prim hizmet beyannamesindeki bildirimlerin esas alınması öngörülmüştür. Ek olarak, 2019 yılından önce 5510 sayılı Kanun kapsamına alınan, ancak 2019 yılında sigortalı çalıştırmamış işyerleri, 2020 yılı içinde ilk defa 5510 sayılı Kanun kapsamına alınmış gibi işlem yapılacak ve düzenlemenin uygulanmasında bildirilen sigortalılara ilişkin toplam prim ödeme gün sayısı dikkate alınacaktır.
Bununla birlikte, olağan şartlar altında sigortalı ve işveren tarafından ödenmesi gereken sigorta primlerinin devlet tarafından karşılandığı durumlarda, işverenin ödeyeceği sigorta priminin işbu düzenleme kapsamında İşsizlik Sigortası Fonu tarafından karşılanacak tutardan az olması halinde yalnızca sigorta prim borcu kadar mahsup işlemi yapılması öngörülmüştür.
Torba Yasa’nın işverenlere yönelik desteklere ilişkin düzenlemelere dair hükümleri, Torba Yasa’nın yayım tarihi olan 26 Mart 2020 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiştir.
5. Maden Çıkarılan İşyerlerine İlişkin Düzenlemeler
Torba Yasa ile gelen düzenlemenin uygulanmasında, 3213 sayılı Maden Kanunu uyarınca ücretleri asgari ücretin iki katından az olamayacağı hükme bağlanan “Linyit” ve “Taşkömürü” çıkarılan işyerlerinde yer altında çalışan işçiler için, yukarıda belirtilen (a) maddesi uyarınca belirlenecek günlük kazancın 341,00-TL olarak dikkate alınması öngörülmüştür. Bu işçiler için, 2019 yılının aynı ayına ilişkin SGK’ye verilen aylık prim ve hizmet belgelerinde veya muhtasar ve prim hizmet beyannamelerinde bildirilen prim ödeme gün sayısının yüzde 50’sini geçmemek üzere, 2020 yılında cari aya ilişkin verilen aylık prim ve hizmet belgelerinde veya muhtasar ve prim hizmet beyannamelerinde bildirilen sigortalılara ilişkin toplam prim ödeme gün sayısının dikkate alınacağı belirtilmiştir.
Torba Yasa’nın maden çıkarılan işyerlerine ilişkin düzenlemelere dair hükümleri, Torba Yasa’nın yayım tarihi olan 26 Mart 2020 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiştir.
6. İhale Usulüyle Özel İşverenlerce Kamuda İstihdam Edilen Sözleşmeli Personellere İlişkin Düzenlemeler
4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamında faaliyet gösteren (i) genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri ile özel bütçeli idareler, il özel idareleri ve belediyeler ile bunlara bağlı; döner sermayeli kuruluşlar, birlikler (mesleki kuruluş şeklinde faaliyet gösterenler ile bunların üst kuruluşları hariç), tüzel kişiler, (ii) kamu iktisadi kuruluşları ile iktisadi devlet teşekküllerinden oluşan kamu iktisadi teşebbüsleri, (iii) sosyal güvenlik kuruluşları, fonlar, özel kanunlarla veya Cumhurbaşkanlığı Kararnameleriyle kurulmuş ve kendilerine kamu görevi verilmiş tüzel kişiliğe sahip kuruluşlar (meslekî kuruluşlar ve vakıf yüksek öğretim kurumları hariç) ile bağımsız bütçeli kuruluşlar ile (iv) belirtilen bu kurum ve kuruluşların doğrudan veya dolaylı olarak birlikte ya da ayrı ayrı sermayesinin yarısından fazlasına sahip bulundukları her çeşit kuruluş, müessese, birlik, işletme ve şirketler tarafından ilgili mevzuat uyarınca yapılan ve sözleşmesinde fiyat farkı ödeneceği öngörülen hizmet alımlarında ise ihale dokümanında personel sayısının belirlendiği ve haftalık çalışma saatinin tamamının idarede kullanılmasının öngörüldüğü işçilikler için, yukarıda belirtilen (a) maddesi uyarınca İşsizlik Sigortası Fonu tarafından karşılanacak tutarların, bu idarelerce işverenlerin hak edişinden kesileceği düzenlenmiştir. Buna karşılık, işbu düzenlemenin 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun ekinde yer alan (I) sayılı cetvelde belirtilen genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerine ait kadro ve pozisyonlarda 5510 sayılı Kanun kapsamında 4(a)’ya tabi olarak çalışan sigortalılar için uygulanmayacağı öngörülmüştür.
Torba Yasa’nın ihale usulüyle özel işverenlerce kamuda istihdam edilen sözleşmeli personellere ilişkin düzenlemelere dair hükümleri, Torba Yasa’nın yayım tarihi olan 26 Mart 2020 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiştir.
7. Kısmi Süreli ve Çağrı Üzerine Çalışanlar ile Ev Hizmetlerinde Çalışan Sigortalılara İlişkin Düzenlemeler
Torba Yasa ile 5510 sayılı Kanun’da yapılan değişiklik ile ev hizmetlerinde çalışan sigortalılar, 4857 sayılı Kanun uyarınca kısmi süreli veya çağrı üzerine çalışanlar, bir (1) ay içerisinde günün bazı saatlerinde çalışıp, çalıştığı saat karşılığında ücret alanlardan bir (1) ay içerisinde otuz (30) günden eksik prim ödeme gün sayısı bulunanların 5510 sayılı Kanun’da öngörülen şartları haiz olmaları kaydıyla otuz (30) günden eksik günleri için genel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlü olduğu kişi sayılmasına ilişkin düzenleme kapsamından çıkartılmıştır.
Ek olarak, 4857 sayılı Kanun uyarınca kısmi süreli veya çağrı üzerine çalışanlar ile bir (1) ay içerisinde günün bazı saatlerinde çalışıp, çalıştığı saat karşılığında ücret alanlardan bir (1) ay içerisinde yirmi (20) gün ve daha az çalışması olan sigortalıların eksik günlerine ait genel sağlık sigortası primlerinin otuz (30) güne tamamlanmasına yönelik düzenlemede değişiklik yapılarak, ev hizmetlerinde çalışan sigortalılar bu düzenleme kapsamından da çıkartılmış ve eksik günlerin tamamlanmasına ilişkin zorunluluk yirmi (20) günden sekiz (8) güne düşürülmüştür. Başka bir ifadeyle, 4857 sayılı Kanun uyarınca kısmi süreli veya çağrı üzerine çalışanlar ile bir (1) ay içerisinde günün belli saatlerinde çalışarak, çalıştığı saat bazında ücret alanlardan sekiz (8) gün ve daha az çalışması olan sigortalıların, genel sağlık sigortası primlerinin otuz (30) güne tamamlanması gerekecektir.
Torba Yasa’nın kısmi süreli ve çağrı üzerine çalışanlar ile ev hizmetlerinde çalışan sigortalılara ilişkin düzenlemeleri, yayımı tarihini takip eden ayın başında, yani 2020 yılı Nisan ayı itibariyle yürürlüğe girecektir.
Torba Yasa’nın tam metnine ulaşmak için lütfen tıklayınız.